Oficjalne otwarcie wystawy nastąpiło w Warszawie, 12 maja tego roku, w 75 rocznicę śmierci Marszałka. Po Wrocławiu odwiedzi ona jeszcze 13 polskich miast, w każdym z nich goszcząc po kilkanaście dni. Ekspresyjna forma i skala tego wydarzenia rocznicowego niewątpliwie nikogo nie pozostawi obojętnym.
Cztery wieże – cztery pojęcia
Motywem przewodnim wystawy jest passus z przemówienia Ignacego Mościckiego, wygłoszonego podczas uroczystości pogrzebowych Józefa Piłsudskiego: „Dał Polsce wolność, granice, moc i szacunek”. Te cztery pojęcia opisują wartości, którymi kierował się Marszałek przez całe życie jako żołnierz, duchowy przywódca narodu, Naczelnik Państwa.
Owe znaczące słowa i sens w nich zawarty przedstawione są poprzez cztery wieże, z których każda zbudowana jest z czterech kontenerów morskich. Widnieją na nich wizerunki Józefa Piłsudskiego. Każda z wież dedykowana jest innemu pojęciu. Na najniższych kontenerach umieszczono gabloty zawierające zdjęcia, cytaty z pism Marszałka, istotne fakty. Przybliżają one także poglądy Piłsudskiego, do dziś zaskakujące swoją aktualnością. Porządek prezentowanych treści opisuje komisarz wystawy, profesor Uniwersytetu Warszawskiego - Rafał Habielski: - Wolność to listopad 1918 roku, społeczeństwo obywatelskie, demokracja -parlamentaryzm i niepodległość; Granice to walka o nie, rok 1920, integralność, konsolidacja państwa; Moc to państwo, armia, polityka zagraniczna, ale także duch i siła; wreszcie Szacunek – dla Polski, dla państwa, dla odmienności i szacunek dla Piłsudskiego, jaki naród polski wyraził podczas uroczystości pogrzebowych. Ekspozycja nie ma charakteru biograficznego. Jest próbą przedstawienia koncepcji i sensu działań podejmowanych przez Marszałka, również jego zasług, choć prezentowanych nie wprost. - Naszą intencją – mówi profesor Habielski - jest zwrócenie uwagi na ponadczasowe przesłanie myśli męża stanu, czyli takie kwestie, jak niezależność, sprawność i siła państwa, związki między obywatelem, a państwem.
Jak podkreśla Krzysztof Jaraczewski, dyrektor Muzeum Piłsudskiego, wystawa nie ma być związana li tylko z obchodami rocznicowymi. - Od śmierci Marszałka minęło 75 lat. Przez ten czas nasza historia obfitowała w wiele dramatycznych wydarzeń, dlatego do tamtych czasów możemy dzisiaj podejść z dystansem, refleksją, dając pod rozwagę słowa organizujące wystawę. Pojęcia, które wypowiedział prezydent Mościcki, kiedy je przeanalizujemy, definiują państwo twórcze. W tym momencie rozwoju naszego kraju – państwa i społeczeństwa - są bardzo użyteczne.
Muzeum, nie mając jeszcze swojego budynku, zorganizowało wystawę o charakterze objazdowym. To hołd i wyjście naprzeciw społeczeństwu, które po 1989 roku oddolnie wyniosło postać Józefa Piłsudskiego, przywracając mu znaczenie jako symbolu narodowego. Bo to społeczeństwo upomniało się o niego, budując pomniki, nazywając jego imieniem szkoły, ulice, place. - Tworząc ideę wystawy – mówi Krzysztof Jaraczewski – chcieliśmy dotrzeć do tych ludzi, do nich się zwrócić i do nich ją skierować. Do tych, którzy pamiętali i odbudowali pamięć po Marszałku. W związku z tym, że ludzie ci rozproszeni są po całym kraju, my również będziemy jeździć po Polsce.
Pomysłodawcy wystawy chcą, by miała ona charakter jak najbardziej otwarty, nie wymuszający obejrzenia jej w całości i konkretnej kolejności. Odbiorca zostaje postawiony przed wyborem, zarówno co, jak i w jaki sposób odczytać jej przesłanie. - Chcemy, żeby wystawa edukowała – podsumowuje prof. Habielski – mówiąc o swoim bohaterze i jego dokonaniach, ale także inspirowała do myślenia o związkach przeszłości i teraźniejszości oraz o powinnościach obywateli. Mamy nadzieję, że zostanie odebrana na dwóch poziomach – zwykłym, opowiadającym o Józefie Piłsudskim i tym wyższym, skłaniającym do refleksji bardziej uniwersalnych.
Akcja zbierania pamiątek
Przy okazji wystawy i wydarzeń rocznicowych organizatorzy zwrócą się do społeczeństwa z prośbą o przekazywanie pamiątek z czasów Józefa Piłsudskiego. Znajdą one swoje miejsce w muzeum, które zostanie wybudowane w Sulejówku. Idea jest podobna, jak w przypadku Muzeum Powstania Warszawskiego, które wypełnione zostało podarowanymi przez ludzi dokumentami, zdjęciami, przedmiotami. - Symbol, jakim stał się Józef Piłsudski, jest niematerialny, jednak w społeczeństwie stabilnym zawsze szuka się dla niego materialnego, namacalnego odwołania – mówi Krzysztof Jaraczewski. - Chcemy, by nasze zbiory rodzinne, uzupełnione zostały o pamiątki innych ludzi, rodzin. Marszałek nie żył w próżni. By odtworzyć jego czasy, potrzeba szerokiego, społecznego kontekstu. Liczymy, że Polacy zechcą wspólnie z nami oddać obraz epoki. W muzeum znaleźć się mają nie tylko buława, mundury, szable i dokumenty Marszałka, ale też rzeczy codziennego użytku pochodzące z tamtych czasów: gazety, bilety tramwajowe, plakaty, zdjęcia rodzinne, pamiątki wojskowe, słowem – wszystko, co jest nośnikiem pamięci tamtych czasów.
Muzeum w Sulejówku
W 2008 roku, w 90 rocznicę odzyskania niepodległości, Fundacja Rodziny Józefa Piłsudskiego wspólnie z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, powołały Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Nie wiadomo jeszcze, kiedy konkretnie otworzy ono swoje podwoje. Na pewno umiejscowione będzie w pobliżu dworku Piłsudskiego, w którym mieszkał wraz z rodziną, w okresie, gdy wycofał się z życia publicznego, ciesząc się spokojem w gronie rodzinnym. - Muzeum w Sulejówku będzie gościło ludzi z całej Polski, zapewniając kilkugodzinny pobyt związany nie tylko z oglądaniem eksponatów, ale z możliwością wypicia kawy, przeczytania gazety - zrelaksowania się, oderwania od codzienności – mówi Krzysztof Jaraczewski.
75 lat temu
Józef Piłsudski zmarł 12 maja 1935 roku w Belwederze. Prezydent Ignacy Mościcki ogłosił wówczas sześciotygodniową żałobę narodową. 15 maja wieczorem kondukt prowadzony przez kardynała Aleksandra Kakowskiego przeszedł do Katedry Warszawskiej, gdzie późnym wieczorem biskup polowy Józef Gawlina odprawił egzekwie. Przez dwa dni przed Zmarłym przeszły setki tysięcy mieszkańców Warszawy oraz osoby przybyłe z całej Polski. 17 maja na Polu Mokotowskim Wojsko Polskie, podczas „ostatniej defilady”, oddało honory Pierwszemu Żołnierzowi Rzeczypospolitej. Przejazdowi pociągu żałobnego z Warszawy do Krakowa towarzyszyły zgromadzenia mieszkańców okolicznych miejscowości, oczekujących w blasku ognisk na możliwość okazania czci i szacunku.
18 maja w Krakowie kondukt żałobny prowadzony przez metropolitę krakowskiego, arcybiskupa Adama Sapiehę, przy dźwiękach dzwonu Zygmunta przemierzył drogę na Wawel, szlakiem triumfów i pogrzebów władców Rzeczypospolitej. Przed głównym wejściem do Katedry Wawelskiej Prezydent Rzeczypospolitej wygłosił mowę pogrzebową, po czym trumna spoczęła w krypcie Św. Leonarda.
Zgodnie z ostatnią wolą Marszałka jego serce spoczęło na cmentarzu na Rossie w Wilnie, u stóp jego matki. Pod napisem „Matka i serce syna” wyryto słowa pochodzące z poematu Juliusza Słowackiego:
„Kto mogąc wybrać, wybrał zamiast domu
Gniazdo na skałach orła: niechaj umie
Spać, gdy źrenice czerwone od gromu
I słychać jęk szatanów w sosen szumie.
Tak żyłem.”
