– To pokłosie przygotowanej w ubiegłym roku przez nasze koło naukowe wystawy „Jidiszer Jiszew in Niderszlezje 1945-1950”. Prezentowaliśmy ją w gmachu głównym Uniwersytetu Wrocławskiego od marca do czerwca 2009. Rezultaty naszej pracy bardzo zainteresowały Marcina Czerwińskiego, naczelnego „Rity” i zaproponował nam publikację cyklu tekstów w swoim piśmie – opowiada Agnieszka Ilwicka, przewodnicząca koła „Sznirele Perele”.
Niezwykły fenomen osadnictwa na Dolnym Śląsku ocalałych z Zagłady Żydów Agnieszka Ilwicka i Anna Nowak przedstawiają w tekście „Ziemia obiecana”.
Pierwszymi żydowskimi osadnikami na Dolnym Śląsku byli uwolnieni z obozu w Gross Rosen. Już w 1945 roku powstały w Bielawie, Pieszycach, Wałbrzychu, Dzierżoniowie (Rychbach) i Wrocławiu żydowskie komitety, stając się oparciem dla blisko 10 tysięcy byłych więźniów i opuszczających wojenne kryjówki. W 1946 roku zaczęły zaś napływać tysiące repatriantów z ZSRR. W lipcu społeczność żydowska na Dolnym Śląsku liczyła ponad 82 tys. osób. Jedna trzecia była chora na gruźlicę, niemal wszyscy wymagali nie tylko wsparcia finansowego, ale i psychoterapeutycznego. Wrocław był stosem zgliszczy, a przyszły status regionu niepewny. Brakowało mieszkań i żywności. W tej sytuacji zdumienie i szacunek budzi entuzjazm i rozmach podjętych działań. Do końca 1947 roku założono na Dolnym Śląsku 33 żydowskie biblioteki, 13 domów kultury, pięć orkiestr i kilka chórów. Działały żydowskie teatry i wydawnictwa, kluby sportowe i szkoły, także muzyczna i baletowa. Powstało 70 żydowskich spółdzielni pracy i 64 gospodarstwa rolne.
Świetnym uzupełnieniem artykułu jest wywiad z przybyłym na Dolny Śląsk w 1946 roku Grzegorzem Szyjewiczem, przewodniczącym Gminy Żydowskiej Wrocławia oraz przetłumaczone z jidisz przez dr Joannę Lisek wspomnienie z pobytu w Polsce dziennikarza Pejsacha Nowika. Mieszkający wówczas w Ameryce Nowik od maja 1946 do stycznia 1947 podróżował po Europie. Trzy miesiące spędził w Polsce i z wielkim entuzjazmem opisał Dolny Śląsk, nazywając go „nowym żydowskim domem”.
– Bardzo się cieszę, że nasza wystawa nie minęła bez echa. W połowie stycznia prezentowaliśmy ją ponownie w nieco tylko zmienionej formie w Auli Papieskiego Wydziału Teologicznego z okazji Dnia Judaizmu w Kościele Katolickim – mówi Agnieszka Ilwicka.
